Door Jos van de Konijnenberg
Het is herfst 1943. Op een dag was Waily Mamedov in Duits uniform bij ons thuis op bezoek. Ik weet niet hoe hij bij ons kwam. Ik was toen vijf jaar, vandaar. Wel weet ik dat Waily een plaats is gaan innemen binnen ons gezin. Hij sprak maar een paar Duitse woorden en hield niet van de Duitsers. Ik heb het hem zelf niet horen zeggen, maar zijn uitspraak is binnen mijn familie bekend. Mijn verhaal berust eigenlijk maar op een paar herinneringen. Ten eerste dat hij een Duits uniform droeg en dat ik de Russische soldaten op een dag aangetreden zag staan op de speelplaats van de meisjesschool. Een foto uit die tijd heeft ervoor gezorgd dat wij Waily Mamedov nooit zijn vergeten. Moeke, zo noemde ook hij mijn moeder. Over waar hij later naar toe is gegaan en hoe het met hem is afgelopen is niets bekend. Beschouw dit incomplete verhaal over deze Russen als een oproep, zoals later in dit artikel zal blijken.
Een sprekende foto uit de collectie van de familie van de Konijnenberg die werd gemaakt bij de achterdeur van de woning aan de Pastoor van de Elsenstraat. Het huis is daar nog altijd te vinden op de hoek met de Beukenhoutstraat. De Rus Waily Mamedov heeft alle kinderen uit het gezin Konijnenberg bij zich. Op zijn arm Aloys, aan de hand Guus, rechts van hem Jos en op de voorgrond zit gehurkt Ben met de “Fox Konijnenberg”. Het is ongeveer tien jaar geleden dat in een bevrijdingsprogramma op TV het verhaal van Russen in Nederland werd verteld. Tot mijn verbazing zag ik toen dat Russische soldaten zich hadden verzet tegen de Duitse overheersing en ten tijde van de bevrijding op Texel in opstand waren gekomen. De verliezen waren groot. Zij die het hadden overleefd gingen terug naar Rusland en werden als collaborateurs alsnog berecht, vaak met fatale afloop. De achtergrond bij het zich aansluiten bij de Duitsers was dat ten tijde van Stalin alle eigendommen werden ontnomen. De Duitsers werden gezien als bevrijders. Eenmaal in Duitse dienst bleek de teleurstelling [J1]groot. Dit is echter waarschijnlijk niet de geschiedenis van de Russen die in Mierlo-Hout ingekwartierd waren in de vroegere meisjesschool, zo ongeveer waar nu de aanleunwoningen van Zorgcentrum ”Alphonsus” staan. Mogelijk dat zij krijgsgevangenen waren. Mijn nieuwsgierigheid hoe het Waily was vergaan werd er niet minder op. Zou hij een graf hebben gekregen op Texel of woonde hij nog ergens in Rusland? Het bleek dat mensen van Texel nog in contact stonden met mensen in Georgië en ik besloot voor informatie naar Texel te gaan. Toen ik er hoorde dat Waily vanwege zijn naam geen Georgiër was staakte ik mijn zoektocht. Een aantal maanden geleden kreeg ik een telefoontje van mijn zus. Tijdens een gesprek met een kennis liet zij de naam Waily Mamedov vallen. Heel erg verbaasd hoorde zij toen dat ene Mamedov na de oorlog in Oisterwijk had gewoond, daar getrouwd was en een dochter had. Maar waarom was hij nooit teruggeweest in Mierlo-Hout? Ik kreeg het telefoonnummer van zijn dochter en vertelde tijdens een telefoongesprek hoe die soldaat op de foto die ik van Waily in bezit had eruit zag. Haar reactie was: ”mijn vader heet Mamed en geen Waily, maar toch, zo te horen moet het mijn vader zijn! Hij heeft nooit iets over zijn oorlogsverleden verteld en ik ben ontzettend benieuwd waar hij in die tijd is geweest. Mierlo-Hout zegt mij niets. Slechts de naam van iemand uit Aarle-Rixtel is me bekend.” Waily bleek afkomstig te zijn uit Azerbeidzjan, uit de buurt van Bakoe. Ik stuurde de foto op. Helaas, de man op de foto was haar in Januari 2003 overleden vader Mamed Mamedov niet. Zij liet weten dat de naam Mamedov vergelijkbaar is met Jansen hier. In latere jaren is Mamed Mamedov teruggegaan naar Azerbeidzjan. Men vroeg hem waar de anderen waren gebleven. Hij moest het antwoord schuldig blijven. Tijdens een mars door België zijn er drie gevlucht en naar Nederland teruggegaan. Een van hen was Mamed. Ik vertelde dit verhaal aan Thijs Vogels. Hij vertelde me dat deze militairen af en toe een straatje om mochten lopen, al of niet onder toezicht, en dat een Rus ook bij hen thuis was geweest. Omdat hij honger had bakte zijn moeder, ofschoon de boterhammen bij Vogels niet best belegd waren, voor hem een brood. Thijs bracht dit naar de meisjesschool, naar die soldaat, die als herkenning een doekje had meegenomen. Hij stopte het brood direct achter zijn jas, bang dat de anderen het hem zouden ontfutselen. Antoon Kijzers woonde in die tijd in een boerderij tegenover de school. Vijf of zes Russen verzorgden er de paarden en de wagens van de Duitsers. Moeder Kijzers moest hen op een stiekeme manier iets te eten geven. Ze zei dan dat het brood voor de paarden was. De arme kerels waren er blij mee. Eten geven werd door de Duitsers niet of nauwelijks toegestaan. Verder is bekend dat ook bij een familie in de Burgemeester Krollaan, de vroegere Boterstraat, aan een Russische soldaat aan huis kwam. De redactie de ”de Loop” hoopt op reacties om deze in een volgende uitgave te publiceren. Vervolgens zal contact worden opgenomen met mevrouw Doomen – Mamedov in Oisterwijk omdat zij graag meer wil weten over het verblijf van deze groep Russen in Nederland. Ook zou zij willen weten hoe het de collega’s van haar vader later is vergaan. Iedere tip is welkom. Aanvullende reacties Het artikel van Jos van de Konijnenberg is door omstandigheden veel later geplaatst dan de bedoeling was. De versie is ongewijzigd gebleven, maar de vertraging heeft ondertussen wel een aanvulling opgeleverd die Jos ontving van historicus Dr. Feiko Postma te Naarden die een proefschrift had geschreven over Russen in Nederland tijdens de 2e W.O. Hij schreef o.a. het volgende: ” In mijn archiefstukken, met als bron het Nederlandse Instituut voor Oorlogsdocumentatie, heb ik in een Engelstalig spionagerapport van de verzetsgroep Albrecht het volgende gevonden: in het Broederhuis (?) zijn ongeveer 250 Armenen, Russen en Tsjechen gelegerd. Zij maken onderdeel uit van een groep van 800 mannen die ingekwartierd zijn in Aarle-Rixtel, Mierlo-Hout en Asten. Men zegt dat zij zich vrijwillig bij het Duitse leger hebben aangesloten. Zij voelen zich niet bij de Duitsers betrokken”. Wie ”men” is blijft onduidelijk, alles wijst erop dat het de 250 Russen zijn. Ik denk dat dit deel van het raadsel daarmee is opgelost. Vermoedelijk was Waily Mamedov, waarnaar u dus op zoek bent geweest, gewoon soldaat in Duitse dienst, heeft de eed van Hitler-trouw afgelegd, net als zoveel andere leden van de Ostbataillone. Daarmee waren zij formeel gelijkgesteld aan de etnische Duitse troepen die deze eed ook moesten afleggen. Bovengenoemde Armeense troepen zijn in de tweede helft van januari vertrokken naar Steyl bij Venlo, aldus een rapport van Albrecht. Vermoedelijk gingen zij naar Heibloem waar zich een Werkstatt, een Duitse garage, bevond. Daar bevonden zich ook Georgiërs van Texel. In Oisterwijk waren 150 Russen gelegerd die als werktroepen dienst hebben gedaan bij de wegenbouw en het opwerpen van wallen in het artilleriepark. Ik denk dat Mamed Mamedov tot deze groep behoorde.”Behalve bij dhr. Van de Konijnenberg ligt het verblijf van de Russen in Mierlo-Hout waarschijnlijk nog helder voor de geest bij andere inwoners uit Mierlo-Hout en deze regio. Ieder bezit een eigen herinnering, die men kan vertalen in een kort of een lang verhaal. In de komende tijd zullen ook nu interregionale reacties, met aanvullingen op het schrijven van Jos niet uitblijven. Een verklaring hiervoor is; omdat dit artikel precies zoals alle andere oorlogsdocumentatie is terug te vinden via het Internet onder diverse domeinnamen die gekoppeld zijn aan www.cofoto.nl (subkop; REGIO 40-44) Vandaar dat wij wereldwijd de lezers van De Loop en Cofoto.nl van harte uitnodigen om eventueel een reactie te geven op dit artikel en uw eventuele herinneringen samen te vatten en naar de onze redactie te versturen. Uw informatie kan in het belang zijn voor de vele lezers die deze geschiedenis met interesse volgen.
Een sprekende foto uit de collectie van de familie van de Konijnenberg die werd gemaakt bij de achterdeur van de woning aan de Pastoor van de Elsenstraat. Het huis is daar nog altijd te vinden op de hoek met de Beukenhoutstraat. De Rus Waily Mamedov heeft alle kinderen uit het gezin Konijnenberg bij zich. Op zijn arm Aloys, aan de hand Guus, rechts van hem Jos en op de voorgrond zit gehurkt Ben met de “Fox Konijnenberg”. Het is ongeveer tien jaar geleden dat in een bevrijdingsprogramma op TV het verhaal van Russen in Nederland werd verteld. Tot mijn verbazing zag ik toen dat Russische soldaten zich hadden verzet tegen de Duitse overheersing en ten tijde van de bevrijding op Texel in opstand waren gekomen. De verliezen waren groot. Zij die het hadden overleefd gingen terug naar Rusland en werden als collaborateurs alsnog berecht, vaak met fatale afloop. De achtergrond bij het zich aansluiten bij de Duitsers was dat ten tijde van Stalin alle eigendommen werden ontnomen. De Duitsers werden gezien als bevrijders. Eenmaal in Duitse dienst bleek de teleurstelling [J1]groot. Dit is echter waarschijnlijk niet de geschiedenis van de Russen die in Mierlo-Hout ingekwartierd waren in de vroegere meisjesschool, zo ongeveer waar nu de aanleunwoningen van Zorgcentrum ”Alphonsus” staan. Mogelijk dat zij krijgsgevangenen waren. Mijn nieuwsgierigheid hoe het Waily was vergaan werd er niet minder op. Zou hij een graf hebben gekregen op Texel of woonde hij nog ergens in Rusland? Het bleek dat mensen van Texel nog in contact stonden met mensen in Georgië en ik besloot voor informatie naar Texel te gaan. Toen ik er hoorde dat Waily vanwege zijn naam geen Georgiër was staakte ik mijn zoektocht. Een aantal maanden geleden kreeg ik een telefoontje van mijn zus. Tijdens een gesprek met een kennis liet zij de naam Waily Mamedov vallen. Heel erg verbaasd hoorde zij toen dat ene Mamedov na de oorlog in Oisterwijk had gewoond, daar getrouwd was en een dochter had. Maar waarom was hij nooit teruggeweest in Mierlo-Hout? Ik kreeg het telefoonnummer van zijn dochter en vertelde tijdens een telefoongesprek hoe die soldaat op de foto die ik van Waily in bezit had eruit zag. Haar reactie was: ”mijn vader heet Mamed en geen Waily, maar toch, zo te horen moet het mijn vader zijn! Hij heeft nooit iets over zijn oorlogsverleden verteld en ik ben ontzettend benieuwd waar hij in die tijd is geweest. Mierlo-Hout zegt mij niets. Slechts de naam van iemand uit Aarle-Rixtel is me bekend.” Waily bleek afkomstig te zijn uit Azerbeidzjan, uit de buurt van Bakoe. Ik stuurde de foto op. Helaas, de man op de foto was haar in Januari 2003 overleden vader Mamed Mamedov niet. Zij liet weten dat de naam Mamedov vergelijkbaar is met Jansen hier. In latere jaren is Mamed Mamedov teruggegaan naar Azerbeidzjan. Men vroeg hem waar de anderen waren gebleven. Hij moest het antwoord schuldig blijven. Tijdens een mars door België zijn er drie gevlucht en naar Nederland teruggegaan. Een van hen was Mamed. Ik vertelde dit verhaal aan Thijs Vogels. Hij vertelde me dat deze militairen af en toe een straatje om mochten lopen, al of niet onder toezicht, en dat een Rus ook bij hen thuis was geweest. Omdat hij honger had bakte zijn moeder, ofschoon de boterhammen bij Vogels niet best belegd waren, voor hem een brood. Thijs bracht dit naar de meisjesschool, naar die soldaat, die als herkenning een doekje had meegenomen. Hij stopte het brood direct achter zijn jas, bang dat de anderen het hem zouden ontfutselen. Antoon Kijzers woonde in die tijd in een boerderij tegenover de school. Vijf of zes Russen verzorgden er de paarden en de wagens van de Duitsers. Moeder Kijzers moest hen op een stiekeme manier iets te eten geven. Ze zei dan dat het brood voor de paarden was. De arme kerels waren er blij mee. Eten geven werd door de Duitsers niet of nauwelijks toegestaan. Verder is bekend dat ook bij een familie in de Burgemeester Krollaan, de vroegere Boterstraat, aan een Russische soldaat aan huis kwam. De redactie de ”de Loop” hoopt op reacties om deze in een volgende uitgave te publiceren. Vervolgens zal contact worden opgenomen met mevrouw Doomen – Mamedov in Oisterwijk omdat zij graag meer wil weten over het verblijf van deze groep Russen in Nederland. Ook zou zij willen weten hoe het de collega’s van haar vader later is vergaan. Iedere tip is welkom. Aanvullende reacties Het artikel van Jos van de Konijnenberg is door omstandigheden veel later geplaatst dan de bedoeling was. De versie is ongewijzigd gebleven, maar de vertraging heeft ondertussen wel een aanvulling opgeleverd die Jos ontving van historicus Dr. Feiko Postma te Naarden die een proefschrift had geschreven over Russen in Nederland tijdens de 2e W.O. Hij schreef o.a. het volgende: ” In mijn archiefstukken, met als bron het Nederlandse Instituut voor Oorlogsdocumentatie, heb ik in een Engelstalig spionagerapport van de verzetsgroep Albrecht het volgende gevonden: in het Broederhuis (?) zijn ongeveer 250 Armenen, Russen en Tsjechen gelegerd. Zij maken onderdeel uit van een groep van 800 mannen die ingekwartierd zijn in Aarle-Rixtel, Mierlo-Hout en Asten. Men zegt dat zij zich vrijwillig bij het Duitse leger hebben aangesloten. Zij voelen zich niet bij de Duitsers betrokken”. Wie ”men” is blijft onduidelijk, alles wijst erop dat het de 250 Russen zijn. Ik denk dat dit deel van het raadsel daarmee is opgelost. Vermoedelijk was Waily Mamedov, waarnaar u dus op zoek bent geweest, gewoon soldaat in Duitse dienst, heeft de eed van Hitler-trouw afgelegd, net als zoveel andere leden van de Ostbataillone. Daarmee waren zij formeel gelijkgesteld aan de etnische Duitse troepen die deze eed ook moesten afleggen. Bovengenoemde Armeense troepen zijn in de tweede helft van januari vertrokken naar Steyl bij Venlo, aldus een rapport van Albrecht. Vermoedelijk gingen zij naar Heibloem waar zich een Werkstatt, een Duitse garage, bevond. Daar bevonden zich ook Georgiërs van Texel. In Oisterwijk waren 150 Russen gelegerd die als werktroepen dienst hebben gedaan bij de wegenbouw en het opwerpen van wallen in het artilleriepark. Ik denk dat Mamed Mamedov tot deze groep behoorde.”Behalve bij dhr. Van de Konijnenberg ligt het verblijf van de Russen in Mierlo-Hout waarschijnlijk nog helder voor de geest bij andere inwoners uit Mierlo-Hout en deze regio. Ieder bezit een eigen herinnering, die men kan vertalen in een kort of een lang verhaal. In de komende tijd zullen ook nu interregionale reacties, met aanvullingen op het schrijven van Jos niet uitblijven. Een verklaring hiervoor is; omdat dit artikel precies zoals alle andere oorlogsdocumentatie is terug te vinden via het Internet onder diverse domeinnamen die gekoppeld zijn aan www.cofoto.nl (subkop; REGIO 40-44) Vandaar dat wij wereldwijd de lezers van De Loop en Cofoto.nl van harte uitnodigen om eventueel een reactie te geven op dit artikel en uw eventuele herinneringen samen te vatten en naar de onze redactie te versturen. Uw informatie kan in het belang zijn voor de vele lezers die deze geschiedenis met interesse volgen.